Powstanie czasopisma „Studia Historiae Oeconomicae”
W bieżącym roku mija 50 lat od momentu ukazania się w 1967 r. pierwszego numeru „Studia Historiae Oeconomicae”. Ideą która przyświecała założycielom tego czasopisma naukowego było przełamywanie bariery językowej i prezentowanie dokonań naukowych polskich historyków gospodarczych i społecznych w skali światowej.
W latach 60. ujemne skutki izolacji językowej odczuwała nie tylko Polska, lecz także inne kraje Europy Środkowo-Wschodniej, których języki nie należą do języków światowych. Dotyczyło to w większym czy mniejszym stopniu wszystkich dziedzin kultury i nauki, jednak szczególnie dawało się zauważyć w dziedzinie nauk historycznych. Także współcześnie, pomimo coraz powszechniejszego stosowania języka angielskiego, traktowanego jako lingua franca, bariera językowa pozostaje jedną z głównych przeszkód utrudniających komunikację i upowszechnianie wyników badań naukowych w różnych obszarach językowych.
W tym stanie rzeczy logicznym i potrzebnym rozwiązaniem było i jest upowszechnianie polskich osiągnięć badawczych przez ich publikowanie w jednym z głównych języków zachodnioeuropejskich. W Polsce od 50 lat ważną funkcję w tym zakresie pełnią „Studia Historiae Oeconomicae” utworzone w 1966 r. w Poznaniu przez prof. dr Cz. Łuczaka i prof. dr J. Topolskiego, których pierwszy numer ukazał się w 1967 r.
Geneza SHO związana jest z Kongresem Historyków Gospodarczych w Monachium, który odbył się w dniach 23-27 sierpnia 1965 r. Pod wpływem doświadczeń kongresowych w gronie polskiej delegacji, w skład której wchodzili profesorowie: Witold Kula, Czesław Łuczak, Marian Małowist, Jerzy Topolski, Izabela Bieżuńska-Małowist, Bronisław Geremek i Antoni Mączak, dyskutowano nad koniecznością wydawania w Polsce obcojęzycznego czasopisma o tematyce gospodarczej, którego zadaniem byłoby zapoznawanie uczonych innych krajów z dorobkiem polskiej historii gospodarczej. Była to reakcja na opinie wielu uczonych z całego świata, którzy wskazywali, że ze względu na barierę językową dorobek polskiej historiografii jest nieznany. Tymczasem w latach 60. polska historia gospodarcza cieszyła się coraz większym uznaniem za granicą, nawiązując dialog z nauką światową poprzez nieliczne publikacje w językach zachodnich oraz poprzez coraz częstszą obecność jej przedstawicieli na kongresach i konferencjach międzynarodowych. W związku z tym w zgodnej opinii członków delegacji polskiej, wzmacnianie zdobytej w powyższy sposób pozycji nauki polskiej wymagało upowszechniania jej osiągnięć przez publikacje w językach obcych.
Pod wpływem dyskusji w Monachium prof. Cz. Łuczak na przełomie 1965 i 1966 r. przeprowadził szereg rozmów z historykami gospodarczymi z najważniejszych ośrodków akademickich w Polsce oraz w Ministerstwie Szkolnictwa Wyższego, w rezultacie których zdecydowano o stworzeniu w Poznaniu zeszytów naukowych z historii gospodarczej w językach obcych, których wydawcą miał zostać UAM.
Ostateczna koncepcja czasopisma była rezultatem współpracy prof. Cz. Łuczaka i prof. J. Topolskiego, którzy zostali współredaktorami planowanych zeszytów. Funkcje sekretarza redakcji powierzono mgr Witoldowi Szulcowi.
Pierwsze oficjalne posiedzenie zespołu redakcyjnego odbyło się 1 marca 1966 r. w Poznaniu. W jego trakcie postanowiono, że w planowanych zeszytach publikowane będą artykuły przeglądowe i problemowe z zakresu historii gospodarczo – społecznej oraz bibliografia selekcyjna prac dotyczących powyższej tematyki opublikowanych w Polsce począwszy od roku 1965. W trakcie kolejnych posiedzeń zespołu redakcyjnego, od marca do października 1966 r. rozstrzygnięto kwestie dotyczące: nazwy, języków, zasad kwalifikowania tekstów do druku oraz procedur wydawniczych.
We wstępnej fazie prac organizacyjnych zaproponowano pięć tytułów dla powstającego czasopisma: Acta Poloniae Oeconomice-Historica, Comentationes Rerum Oeconomicarum, Commentaria Universitatis Poznaniensis, Studia ad Historiam Oeconomicam Pertinentia, Studia Historiae Oeconomicae. Jak zapisano w protokole z posiedzenia zespołu redakcyjnego „po dłuższej dyskusji” zdecydowano się na ostatnią z nich.
Postanowiono również, że poszczególne artykuły publikowane będą w jednym z czterech języków, a mianowicie angielskim, francuskim, niemieckim lub rosyjskim. Wybór języka obcego w którym miał być opublikowany dany artykuł uzależniono od życzenia autora, względnie od możliwości pozyskania kompetentnego tłumacza. Jednocześnie odrzucono koncepcję, według której poszczególne zeszyty miały być zamiennie w całości drukowane w jednym z wymienionych języków. Z kolei bibliografia miała być w całości tłumaczona na język angielski.
Z prośbą o nadesłanie artykułów do pierwszego zeszytu postanowiono zwrócić się do następujących profesorów: B. Baranowskiego, W. Długoborskiego, S. Hoszowskiego, P. Korzeca, W. Kuli, G. Labudy, H. Łowmiańskiego, Cz. Madajczyka, G. Missalowej, I. Pietrzak-Pawłowskiej, W. Rusińskiego oraz dr R. Łangowskiego. Ponadto artykuły zobowiązali się dostarczyć prof. Cz. Łuczak i prof. J. Topolski, a W. Szulc bibliografię prac opublikowanych w Polsce w roku 1965.
Ostatecznie pierwszy numer Studia Historiae Oeconomicae, który ukazał się w 1967 r. zawierał 10 artykułów i bibliografię. W gronie autorów znaleźli się J. Topolski, H. Łowmiański, B. Baranowski, P. Korzec, I. Pietrzak-Pawłowska, Cz. Łuczak, T. Filipiak, W. Rusiński, H. Słabek, R. Łangowski oraz W. Szulc, który opracował bibliografię.
Od 1967 r., do chwili obecnej ukazało się 35 tomów. Z perspektywy czasu można stwierdzić że „Studia” spełniły stawiane przed nimi zadania. Od 50 lat są one forum na którym polscy historycy gospodarczy i społeczni publikują wyniki swoich badań w językach kongresowych, stając się w ten sposób uczestnikami międzynarodowego życia naukowego.
Wśród trzydziestu pięciu wydanych tomów wyróżniają się cztery tomy specjalne z początku lat 70., a mianowicie numer 5 opublikowany z myślą o VI Międzynarodowym Kongresie Historii Gospodarczej w Leningradzie w 1970 r. (36 arkuszy wydawniczych) oraz numer 9, który ukazał się przed VII Kongresem w Kopenhadze w 1974 r. (34 arkusze wydawnicze). Poza tym w tomie 8 znalazła się część referatów wygłoszonych na sympozjum w Zamościu (1972 r.), poświęconym przymusowym przesiedleniom ludności w czasie ostatniej wojny, a tom 10 zawiera wyniki międzynarodowego kolokwium na temat gospodarki wiejskiej przed i w czasie wczesnego okresu rewolucji przemysłowej, które odbyło się w Białowieży w 1973 r.. W późniejszych latach na szczególną uwagę zasługują tomy nr 21 z 1994 r. 23 z 1998 r. i 27 z 2009 r. dedykowane kolejnym redaktorom tego czasopisma, profesorom Cz. Łuczakowi i J. Topolskiemu oraz S. Kowalowi. Wspomniane tomy zgromadziły wyjątkowo liczne grono autorów, którzy poddali analizę szeroki wachlarz zagadnień obejmujących okres od średniowiecza do czasów współczesnych.
Wąskie ramy niniejszego artykułu nie pozwalają na bardziej szczegółową charakterystykę i głębszą merytoryczną ocenę setek artykułów o bardzo różnorodnej tematyce opublikowanych w „Studia Historiae Oeconomicae” przez ostatnie 50 lat. Niemniej należy podkreślić, że „Studia Historiae Oeconomicae” przez cały okres swojego istnienia konsekwentnie informowały o głównych kierunkach badań historyczno-gospodarczych w Polsce, odzwierciedlały ich dynamikę i prezentowały najważniejsze osiągnięcia. Przez długi czas „Studia Historiae Oeconomicae” były jedynym tego rodzaju czasopismem w krajach socjalistycznych, stając się dobrą wizytówką postępów w polskim życiu naukowym, w tym szczególnie w naukach historycznych i ekonomicznych
Ze względu na publikowanie badań w językach kongresowych, „Studia Historiae Oeconomicae” były chętnie nabywane przez zachodnich naukowców zajmujących się historią Europy środkowo wschodniej oraz biblioteki wiodących światowych uniwersytetów i instytutów badawczych. Zagraniczni odbiorcy wysoko oceniali poziom merytoryczny prezentowanych artykułów oraz podkreślali wartość publikowanej w „Studia Historiae Oeconomicae” obszernej bibliografii ukazujących się w Polsce prac poświęconych zagadnieniom społeczno – gospodarczym.
Od pierwszych numerów na łamach tego periodyku publikowali najwybitniejsi przedstawiciele polskiej historiografii, wśród których można wymienić J. Topolskiego, Cz. Łuczaka, M. Bogucką, W. Długoborskiego, J. Dobosza, M. Eckerta, B. Geremka, D. Jarosza, A. Jezierskiego, J. Kalińskiego, S. Kowala, Z. Landaua, H. Łowmiańskiego, Cz. Madajczyka, J. Kochanowicza, A. Mączaka, H .Madurowicz-Urbańską, J. Orczyka, I. Pietrzak-Pawłowską, J. Pomorskiego, W. Rusińskiego, H. Samsonowicza, W. Szulca, A. Sulika, J. Tomaszewskiego, A. Wyczańskiego, S. Wykrętowicza, J. Zabłocką i J. Żarnowskiego.
Współcześnie „Studia Historiae Oeconomicae” są rocznikiem skierowanym do historyków, ekonomistów, socjologów i przedstawicieli innych nauk społecznych, którzy są zainteresowani zagadnieniami z teorii i praktyki gospodarowania w kontekście uwarunkowań społecznych i kulturowych.
prof. Tadeusz Janicki